Wynurzenia, czyli Nic - Wystawa poświęcona twórczości architektonicznej Stefana Janusza Müllera

Wystawa prezentuje blisko trzydzieści prac wybranych z bogatego dorobku Stefana Müllera - architekta, urbanisty, teoretyka architektury najnowszej i profesora Politechniki Wrocławskiej. Obok projektów zrealizowanych pokazano także projekty konkursowe oraz szkice i koncepcje powstałe na przestrzeni ponad pół wieku, od połowy lat pięćdziesiątych do roku 2008. Prace, zaprezentowane przy pomocy oryginalnych szkiców, rysunków projektowych, akwarelowych i pastelowych widoków perspektywicznych oraz fotografii zachowanych w archiwum architekta ukazują nie tylko rozwój zainteresowań twórczych Stefana Müllera, łączących architekturę ze sztukami plastycznymi oraz teorią i historią sztuki, lecz pozwalają spojrzeć na najważniejsze problemy wrocławskiej architektury ostatnich kilkudziesięciu lat.

„Wynurzenia, czyli Nic”

Wystawa poświęcona twórczości architektonicznej Stefana Janusza Müllera.   

25.06.2009 – 06.09.2009

Jednym z przewodnich wątków twórczości Stefana Müllera jest wrażliwość na otoczenie nowo wznoszonej architektury, zwłaszcza wtedy, gdy jest ona wprowadzana w zabytkową tkankę miejską. Źródeł tej postawy należy szukać w początkach jego działalności zawodowej, które wiązały się przede wszystkim z odbudową zniszczonego Wrocławia i mniejszych miejscowości Dolnego Śląska. Architekt odżegnuje się przy tym od drobiazgowych studiów archiwalnych, nie odwołuje się do kształtów zniszczonych budynków istniejących niegdyś w miejscach, w których projektuje nowe. Jego postawa wobec zabytkowego tła jest intuicyjna, wynika z wrażliwości na kształt zastanego otoczenia. Jest to widoczne już w jego pierwszym ważnym, samodzielnym projekcie, sporządzonym w 1956 roku. Dom mieszkalny wypełniający lukę w zabudowie ulicy Szewskiej we Wrocławiu, zachowując formy typowe dla architektury tego czasu, nawiązywał jednak dialog z istniejącą zabudową. Wkrótce powstał przełomowy dla twórczości Stefana Müllera, wykonany wspólnie z żoną Marią, projekt budynków stanowiących uzupełnienie zabudowy rynku w Jaworze (1958–1960). Formy architektoniczne zupełnie odmiennie opracowanych, choć zbliżonych rzutami budynków nawiązywały do zachowanej zabudowy placu i – w unikalny wówczas sposób respektując jej charakter – tworzyły harmonijną całość.
Na wystawie można też zobaczyć projekt dziewięciokondygnacyjnego budynku mieszkalno-usługowego przy ulicy Grabiszyńskiej we Wrocławiu (1962–1963), który od strony użytkowej był to jedną z pierwszych w Polsce prób indywidualizacji przestrzeni mieszkalnej, a od strony plastycznej - dzięki elewacji tworzącej charakterystyczną „szachownicę” - stanowił próbę wpasowania typowego budynku mieszkalnego w tło wielkomiejskiej arterii.
Ważne miejsce w twórczości Stefana Müllera zajmują zagadnienia urbanistyczne i problemy przestrzennej organizacji tkanki miejskiej. Problemem, który chyba najbardziej porusza architekta, jest niszczony przez wiele dziesięcioleci wielkomiejski charakter Wrocławia, brak myślenia o nim w kategoriach organizmu o arteriach komunikacyjnych poprowadzonych w przemyślany sposób i sensownie rozmieszczonych dominantach wysokościowych. Próby podkreślenia, odtworzenia, a czasem stworzenia na nowo tego szczególnego charakteru miasta i jego poszczególnych miejsc wciąż wracają w jego kolejnych projektach. Niektóre z nich zasadzają się na wprowadzeniu w przestrzeń miejską silnych, zdecydowanie organizujących ją elementów. Taki charakter miał mieć na przykład niezrealizowany dom handlowy przy ulicy Świdnickiej zaprojektowany w połowie lat sześćdziesiątych, niezrealizowana kawiarnia i kwiaciarnia „Pod Księżycem” (1992) u zbiegu ulic Gwarnej i Józefa Piłsudskiego, a przede wszystkim najbardziej znana wrocławska budowla Stefana Müllera - ukończony w 2000 roku wielopoziomowym parking, który wznosi się zwieńczoną trzema szpicami narożnej wieży bryłą z szarego, surowego betonu u zbiegu ulic Szewskiej i Kazimierza Wielkiego. Można w nim odnaleźć nawiązania do pobliskich budowli Hansa Poelziga i Ericha Mendelsohna, ale wyrastając formalnie z tych nawiązań i będąc logiczną konsekwencją swojego usytuowania, budynek pełni jednak przede wszystkim funkcję silnej dominanty, usiłującej uporządkować przestrzeń zniszczoną przeprowadzeniem trasy W-Z. Podobny sposób myślenia o przestrzeni miejskiej ujawnił się w projekcie rozbudowy budynku dawnego aresztu przy ulicy Bolesława Drobnera o kilkunastokondygnacyjną wieżę mieszczącą hotel i parking (2008).
Obok takich „zawłaszczających” przestrzeń miejską koncepcji w projektach Stefana Müllera pojawiają się rozwiązania, w których dąży on przede wszystkim do zachowania i podkreślenia istniejącego charakteru miejsca, jak w projekcie konkursowym Dworca Autobusowego PKS (1967) u zbiegu ulic Dyrekcyjnej i Suchej, czy projekcie konkursowym Biblioteki Seminarium Duchownego na Ostrowie Tumskim (1983). Na wystawie znajdziemy też projekty, w których zaangażowanie Stefana Müllera w problemy urbanistyki Wrocławia skłoniło go do nadsyłania na konkursy projektów polemizujących z ich założeniami, jak w przypadku konkursu na ukształtowanie placu Wolności (2000), czy prześmiewczej propozycji Europejskiego Centrum Absurdu zgłoszonej w konkursie na „Bramę Trzeciego Tysiąclecia” na placu Powstańców Śląskich.
Szczególne miejsce w dorobku Stefana Müllera zajmują projekty ośrodków wypoczynkowych i obiektów rekreacyjnych, w których architekt poszukuje sposobów powiązania architektury z naturą. W „Granicie” w Szklarskiej Porębie (1974–1981) rozbudowany program funkcjonalny został ukryty w budowli, która od strony ulicy przybiera formy niepozornej „chatki”, od południa zaś rozpościera się wachlarzem tarasów, których ukształtowanie zostało podporządkowane otwarciu z każdego pokoju widoku na Śnieżkę. W niezrealizowanym projekcie „Kamiennego Szanica” w Kołobrzegu (1977) bryła nowoczesnego, wielokondygnacyjnego budynku, złożona z czterech ostrosłupów połączonych ze sobą na trzech dolnych poziomach, miała wyglądać jak widoczny na tle morskiego wybrzeża, zacumowany żaglowiec. Z kolei w również niezrealizowanym projekcie schroniska wysokogórskiego Vyrovka w czeskich Karkonoszach (1987) prostopadłościan budynku miał „wbijać się” krawędzią w górskie zbocze, przypominać zgubiony pakunek porzucony przez przelatującego ptaka.
Lata osiemdziesiąte to w twórczości Stefana Müllera przede wszystkim projekty budowli sakralnych. Od jego dyplomowego projektu na kościół Częstochowie do wygranego wraz żoną w 1982 roku konkursu na kościół parafialny w Kluczborku minęło ponad dwadzieścia lat wypełnionych pracą nad innymi tematami architektonicznymi. Zwycięski projekt kościoła w Kluczborku nie został zrealizowany, lecz wkrótce powstały, zaprojektowane razem z Marią Müller, kościoły w Domaszowicach i Smarchowicach Wielkich, kościół pod wezwaniem św. Stanisława Kostki przy ulicy Hubskiej we Wrocławiu i kilka innych, a na początku lat dziewięćdziesiątych rozpoczęto budowę kościoła pod wezwaniem Chrystusa Króla w Suwałkach, będącego rezultatem kolejnego, wygranego wspólnie z Markiem Strojnym konkursu.
Temat zainicjowanych i zorganizowanych przez Stefana Müllera Wystaw Architektury Intencjonalnej TERRA 1 (1975) i TERRA 2 (1981) został na wystawie przywołany poprzez prezentację projektu „Terra X – idea totalnej urbanizacji świata”, w którym architekt zaproponował stworzenie na wysokości 2000–2500 metrów nad Ziemią samonośnej konstrukcji, na którą zostałyby przeniesione ludzkie siedziby.

Muzeum Architektury weWrocławiu
ul. Bernardyńska 5, 50-156 Wrocław
tel. (+48)(71) 344-82-78/79, 343-36-75
fax. (+48)(71) 344-65-77
e-mail: muzeum@ma.wroc.pl

Czynne:
Wtorek - Sobota 10:00-16:00
Poniedziałek nieczynne
Czwartek 12:00-18:00
Niedziela 11:00-17:00