W-A.pl

Architekci doby modernizmu zakładali, że obiekt powinien stanowić dzieło abstrakcyjne a jego forma winna wynikać z funkcji jaka została mu powierzona. „Architektura jest mistrzowską, poprawną, grą brył w świetle […] sześciany, stożki, kule, cylindry i ostrosłupy to wspaniałe, pierwotne formy […] najpiękniejsze formy”, (Charles- Edouard Jeanneret - Gris).

Nurt modernistyczny jest w związku z tym często mylony z funkcjonalizmem. Modernizm sięga początków XIX wieku i oznacza ogół kierunków w sztuce związanych z poszukiwaniem nowego wyrazu estetycznego. O jego rozkwicie od Morrisa do Gropiusa możemy przeczytać w książce "Pionierzy współczesności" Nikolausa Pevsnera...

Być to znaczy istnieć.

Choć mówi się, że modernizm stracił na sile to założenia Karty Ateńskiej i pięciu punktów współczesnej architektury nakreślone przez Le Corbusiera są wciąż stosowane i realizowane. Przechodząc etapy sztuki inżynierskiej: mosty, hale fabryczne, dworce, szklarnie, zdajemy sobie sprawę z faktu, w jaki sposób ów kierunek się kreował jak podaje pozycja „Przestrzeń, czas i architektura” Sigfrieda Giediona. Następnie, szkoła chicagowska z wieżowcami w szkielecie stalowym i w końcu Frank Lloyd Wright (Peter Blade) ze swoimi domami preriowymi, które cechowały się „szklanymi pasmami”, „użytkowym rdzeniem” i „płaszczyznami w ruchu”.

Początek XX wieku to Auguste Perret i jego kamienica przy Rue Franklin 25 bis w Paryżu, Tony Garnier z Cite industrielle przykład miasta linearnego, który był rozwinięty w dojrzałej formie u Lucio Costy i Oscara Niemeyera w Brasilii uznawanej często za utopię idei(czytamy w „Mity i utopie architektury XX wieku” Jakuba Wujka). Adolf Loos z „ornament to zbrodnia” odrzuca oblepianie elewacji motywując to „[...] Nowoczesny człowiek stosuje wedle uznania ornamenty dawnych i obcych kultur, swoją wynalazczość koncentruje na innych rzeczach” i projektuje płaskie elewacje usiane oknami ponieważ uważał ornament za tatuaż na ciele ludzkim „[...] Nowoczesny człowiek, który się tatuuje jest albo przestępcą albo degeneratem. Są przecież więzienia, gdzie 80% skazanych ma tatuaże. Wytatuowani ludzie, którzy nie są w więzieniu, są albo potencjalnymi przestępcami albo zdegenerowanymi arystokratami”. Przełomowym obiektem jest gmach giełdy amsterdamskiej Petera Berlagego, który tak opisuje swoją filozofię „Sztuka architekta polega na tworzeniu przestrzeni, a nie na projektowaniu fasad. Zamknięcie przestrzeni dokonuje się przy pomocy ścian. Stąd przestrzeń, albo ciąg przestrzeni, przejawia się na zewnątrz jako mniej lub bardziej złożony ciąg ścian [...]Przede wszystkim należy pokazać nagą ścianę w całym jej gładkim pięknie, a wszelkie przeładowanie odrzucić jako przykre” („Rewolucja w architekturze” Reyner Banham). Peter Behrens i hala turbin AEG w Berlinie nie zapominając o Polskich osiągnięciach Maxa Berga, jaką jest Hala Stulecia, oraz Hansa Poelziga z domem towarowym Renoma we Wrocławiu.

Rozkwit modernizmu.

Rozkwit modernizmu w dwudziestoleciu międzywojennym i czynny udział Le Corbusiera powoduje powstanie CIAM, międzynarodowego forum architektów. Teoretyczne rozważania Saint Elii o mieście przyszłości, Miesa van der Rohe konkurs w Berlinie, Ch. E. Jeneneret na łamach L’Esprit Noveau opisuje swoje koncepcje na dom ino i Ville Radieuse buduje swoją pierwszą willę modernistyczną dla państwa Savoye w Poissy. Gerrit Rietveld i Theo van Doesburg również rozwijają swoją ideę De Stijlu. Rietveld projektuje dom w Utrechcie. Wiele lat po jej zaprojektowaniu Rietveld pisze w 1957 roku „Jeśli z jakiegoś specjalnego powodu oddzielimy, ograniczymy i nadamy ludzką skalę jakiejś części nieograniczonej przestrzeni, to (o ile wszystko się uda) zaczyna ona istnieć jako coś rzeczywistego. W ten sposób specjalny wycinek przestrzeni zostaje włączony w nasze ludzkie środowisko” („De Stijl” Paul Overy). Powstaje szkoła Bauhausu w Dessau przeniesiona z Weimaru. Założycielem szkoły był Walter Gropius człowiek, który zaprojektował jeden z pierwszych modernistycznych budynków - rozbudowę fabryki Fagus „Ruch nowoczesny w architekturze”. Uczelnia głosiła że „Ostatecznym efektem każdej działalności plastycznej jest budowla. Zdobienie jej było niegdyś najszlachetniejszym zadaniem sztuk plastycznych, […] Dziś są one w izolacji, […] chciejmy, wymyślmy i stwórzmy razem nową budowlę przyszłości, która będzie wszystkim w jednej postaci: - architekturą i rzeźbą i malarstwem [...]” („Rewolucja w architekturze” Reyner Banham). Szkoła ta, chociaż krótki miała żywot to pozostawiła po sobie nieocenioną spuściznę myśli artystycznej. Po jej zamknięciu przez Misa z przyczyn polityczno-filozoficznych Hitlera, argumentując to w Mein Kampf już w 1924 roku ...„zwyrodniała sztuka” powstała pod wpływem Żydów, bo „dom z płaskim dachem jest orientalny, orientalny – to znaczy żydowski, żydowski – znaczy bolszewicki” Zatem "Bauhaus, CIAM, Le Corbusier – to żydowscy, komuniści spiskowcy." Fuhrer nie zdawał sobie jednak sprawy że tym samym przyczynia się do tego iż wykładowcy pochodzenia żydowskiego i nie tylko opuszczą Niemcy i rozpowszechnią "żydowskie" klocki po całym świecie.

Domy dla mas.

Werkbund w 1927 organizuje wystawę architektury mieszkaniowej w Stuttgarcie, osiedla Weissenhof, w której wzięli udział najwięksi architekci modernistycznej Europy tj Peter Behrens, Victor Bourgeouis, Le Corbusier i Pierre Jeanneret, Richard Doker, Josef Frank, Walter Gropius, Ludwig Hilberseimer, Ludwig Mies van der Rohe, Jacobus Johannes Pieter Oud, Hans Poelzig, Adolf Rading, Hans Scharoun, Adolf Gustav Schneck, Mart Stam i Bruno Taut, którzy na zawsze zdefiniowali urbanistyczny wygląd osiedla modernistycznego oraz pokazując możliwości nowoczesnych budynków wielorodzinnych. Wystawa utwierdziła „architekturę nowoczesną” jako styl lat dwudziestych. Powyższą ideę rozwija Le Corbusier i po wojnie dla Marsylii zbuduje unite d’Habitabion, co ma znamienne znaczenie i wpływ dla przyszłego budownictwa. Sądzę, że właśnie to przyczyniło się do znienawidzenia modernizmu - wizja upchania ludzi do pudełka „maszyny do mieszkania". To zdehumanizowanie architektury Corbusierowski model urbanistyki, budynek utopiony w zieleni doprowadził do wyobcowania i prowadził do patologii społecznych, a tego chcieli uniknąć moderniści, chcieli aby przyświecała im idea wspólnoty mieszkańców. „Ruch nowoczesny w architekturze” oraz "Le Corbusier - tragizm współczesnej architektury" Charlesa Jencksa dobrze obrazują owe zagadnienia. Po II wojnie światowej nie było pieniędzy, aby wznosić udekorowane kamienice, czy wymyślne domy dla mas. W ten czas architektura modernistyczna wspięła się na piedestał i zarzuciła swą prostotą brył, cały świat...

arch. Piotr Gradziński